Zielarstwo klasa 3
Temat 1: Uprawa ziół.
Uprawa ziół ma nie tylko na celu zachowanie dziko rosnących roślin, z plantacji można zebrać dużą ilość surowca ze znacznie mniejszej powierzchni niż byłoby to w przypadku stanowisk dzikich. Łatwiej jest też określić dojrzałość roślin do zbioru, dojrzałość obejmującą całą plantację, a nie poszczególne rośliny. Zioła uprawiane w Polsce na dużą skalę to m.in.:
· Bieluń indiański,
· Karczoch zwyczajny,
· Kminek zwyczajny,
· Koper włoski,
· Kozłek lekarski,
· Lubczyk ogrodowy,
· Marzanna barwierska,
· Majeranek ogrodowy,
· Melisa lekarska,
· Mięta pieprzowa,
· Oman wielki,
· Pokrzyk wielka jagoda,
· Rumianek pospolity,
· Szałwia lekarska,
· Tymianek pospolity.
Temat 2: Owady zagrażające rośliną.
Przędziorek owocowiec: na liściach pojawiają się liczne, drobne białawe plamki, które stopniowo brunatnieją. Z czasem brunatne liście zasychają i przedwcześnie opadają z drzew.
Mszyce: liście w górnej części pędów drzewek i krzewów owocowych są zwinięte, a pędy często skrócone. Na pędach i na dolnej stronie liści, wzdłuż nerwu głównego, występują kolonie zielonych mszyc.
Kwieciak jabłkowiec: w okresie kwitnięcia i przekwitania jabłoni część kwiatów ma nadal skupione, ale zaschnięte brązowe płatki. Wewnątrz zniszczonego kwiatu znajduje się larwa, poczwarka lub już owad dorosły kwieciaka jabłkowca.
Kwieciak gruszowy: w okresie wiosennym pąki kwiatowe i liściowe grusz nie rozwijają się. Gdy pąk przetniemy wzdłuż, wewnątrz możemy znaleźć larwę lub poczwarkę kwieciaka gruszowca. Później, w dolnej części zaschniętych pączków widać okrągły otwór, przez który dorosły kwieciak wyszedł na zewnątrz.
Owocówka jabłkóweczka: na zawiązkach owoców można zauważyć otwory, od których prowadzi chodnik do gniazda nasiennego. Przez otwór wydostają się odchody wypełniające chodnik. Wewnątrz porażonych zawiązków występują różowe gąsienice. Zaatakowane zawiązki i owoce opadają wcześniej z drzew.
Owocówka śliwkóweczka: porażone zawiązki owoców śliwy przestają rosnąć, ale szybciej niż inne przyjmują zabarwienie fioletowe. Na zawiązkach owoców można wtedy zauważyć otwór, od którego prowadzi chodnik do gniazda nasiennego. Przez otwór wycieka na zewnątrz guma. Uszkodzone zawiązki przedwcześnie opadają. Wewnątrz opadłych zawiązków, a później owoców znajdują się gąsienice.
Zwójkówki liściowe: młode liście z powygryzanymi drobnymi otworami. Uszkodzone pąki kwiatowe w podobny sposób jak przez kwieciaka jabłkowca. Później - podłużne liście zwinięte są w cygaro i oplecione. Na powierzchni owoców płytkie, ale szerokie jamy, które z czasem korkowacieją. To wszystko powodują gąsienice zwójki różóweczki.
Opuchlaki: truskawki więdną, a następnie zasychają z powodu żerowania larw opuchlaków na korzeniach. Liście, ogonki liściowe i kora na pędach truskawek i malin uszkodzone żerowaniem chrząszczy.
Kistnik malinowiec: uszkodzone żerowaniem liście malin rozwijają się dalej, a wygryzienia ulegają rozerwaniu przyjmując postać podłużnych, równolegle do siebie położonych otworów w blaszce liściowej. Pąki z głębokimi otworami w bocznej części nie rozwijają się i zasychają. Liczne ciemnobrązowe chrząszcze uszkadzają dno kwiatowe, pręciki oraz słupki.
Temat 3: Podstawowe informacje na temat herbaty.
Herbata nie ma arogancji wina, zadufania kawy ani słodkiej niewinności kakao - twierdza jej miłośnicy. Jej smak ma czar tak subtelny, ze trudno się mu oprzeć. Zima rozgrzewa najlepiej. W upalne dni ta sama gorąca herbata z powodzeniem gasi pragnienie i ochładza nasz organizm. Podana z lodem i cytryna jest wspaniałym napojem orzeźwiającym. Chińczycy przypisują herbacie aż dwadzieścia korzystnych dla zdrowia właściwości. Jej dobroczynne działanie potwierdzają tez współcześni naukowcy. Ten niemal magiczny napój oczyszcza bowiem krew, regeneruje mózg, pobudza trawienie, pomaga przy dolegliwościach żołądkowych, wzmaga zdolność koncentracji i jest dobroczynnym lekarstwem zwalczającym skutki pijaństwa. Zarówno dawna, jak i dzisiejsza kosmetyka zaleca stosowanie naparu z herbaty do przemywania oczu i twarzy, a okłady do usuwania opuchlizny powiek. Nie wiadomo, czy zalety herbaty były znane angielskiej królowej Wiktorii. Dla niej napój ten był przez dłuższy czas owocem zakazanym. Picia herbaty zabroniła jej bowiem wychowawczyni. Uważała ona, ze picie herbacianego naparu nie przystoi młodym dziewczętom. Nic wiec dziwnego, ze młoda królowa obejmując w 1837 roku tron Anglii postanowiła zaraz skorzystać z przysługującej jej władzy. Tuz po koronacji Wiktoria zażądała filiżanki herbaty. Gdy polecenie zostało spełnione, królowa z uśmiechem powiedziała, delektując się pierwszym od lat łykiem herbaty: "Oto dowód, ze rzeczywiście panuje". Herbata stała się odtąd jej ulubionym napojem. Popularność herbaty przypisywana jest często chińskiemu cesarzowi Szeng Nung, który panował w trzecim tysiącleciu p.n.e. Cesarz zwykł pijąc tylko przegotowana wodę. Kiedy podczas jednej ze swoich podróży siedział pod dzikim drzewem z rodzaju kamelii, jego sługa gotował dlań wódę. W pewnym momencie do kociołka z wrzątkiem wpadły małe, zielone listki. Cesarz postanowił spróbować naparu-niespodzianki. Tak, według legendy, w 2737 roku przed Chrystusem zaczęła się historia herbaty. Inna opowieść głosi, że podbiła ona świat za sprawa buddyjskiego świętego Bodhidharmy, który pewnego dnia postanowił medytować przez siedem lat, bez przerwy na sen. Podobno nie mogąc pohamować senności obciął sobie powieki. Na miejscu, gdzie upadły, wyrosły dwa krzewy nowej rośliny - odpędzającej sen herbaty. Na pewno wiadomo, ze ojczyzną herbaty są Indie, zaś swoja karierę rozpoczęła w Chinach. Początkowo jej liście żuto. W czwartym stuleciu stała się juz napojem bardzo popularnym i cenionym. Pod jej uprawę przeznaczano najlepsze gleby, a herbaciane listki miały prawo zbierać tylko młode i piękne dziewczyny. Wiosna zaczynała się w dniu, w którym chiński cesarz wypił pierwsza filiżankę herbaty z nowego zbioru. Chińczycy przez długi czas pilnie strzegli tajemnic herbaty. Dopiero w 801 roku nasiona tej rośliny przywiózł do Japonii buddyjski mnich Saicho, Szybko stała się elitarnym napojem samurajów i duchownych. Ceremonia JCJ picia przeradzała się w radosne festyny, budząc niepokój o morale armii. Około 1350 roku dowódca japońskich wojsk szybko rozpowszechnił w całej Japonii i po dziś dzień, jest uważany, jak podaje "Księga herbaty" Kakuzo Okakury, za "harmonie sztuki, kultury i uczciwego życia". Do przełomu XVI i XVII wieku niewielu Europejczyków słyszało o tym napoju. Herbata dotarła na nasz kontynent, a ściślej do Holandii, w 1610 roku - jako lekarstwo na febrę. Chińczycy sprzedali jednak Holendrom tak zwaną czarną herbatę, właśnie taką, jaką w Europie pija się najczęściej. W Azji natomiast rozpowszechniona i niezwykle ceniona była herbata zielona, której prawie nie pijemy. Chińczycy myśleli bowiem, ze nie znającym się na rzeczy Holendrom z powodzeniem wcisną gorszy, ich zdaniem, bo poddany fermentacji towar. I nie pomylili się, Holendrom zasmakowała właśnie ta odmianę herbaty. Niedługo potem ten smak i aromat poznali Francuzi, Rosjanie, Niemcy, dopiero później europejscy mistrzowie w jej parzeniu - Anglicy, a za ich sprawa także Polacy.
Temat 4: Historia herbaty.
Początkowo Europejczycy nie bardzo wiedzieli, jak obchodzić się z listkami herbaty. Gdy pewna angielska gospodyni dostała od syna - marynarza w prezencie paczkę herbaty, postanowiła ugościć sąsiadki wykwintnym, zamorskim daniem. Ugotowała w rondelku całość przysłanej herbaty. Nie wiedząc, co zrobić z brunatna, gorzka woda, odlała ja do zlewu, a kumom podała wyłożone na talerze wygotowane liście, polane sowicie śmietanką... Nie wiadomo, jaki przebieg miałaby kariera tego napoju na naszym kontynencie, gdyby nie angielski król Karol II Stuart. Poślubił on księżniczkę portugalską Katarzynę, która upowszechniła w Wielkiej Brytanii indyjski zwyczaj picia herbaty. W Anglii gatunek pitej herbaty zależy od pory dnia. Rano, na śniadanie, podaje się mocną, pobudzająca do działania. Po południu, w czasie słynnego tea time czy five o'clock, Anglicy piją zwykle aromatyzowana bergamotka herbatę Eari Grey. Angielski zwyczaj zasiadania do popołudniowej herbatki narodził się podobno w początkach XIX wieku, za sprawą księżnej Anny z rodu Bedford, której bóle żołądka szczególnie dawały sie we znaki w porze miedzy obiadem a wieczornym posiłkiem. Tea time to nie tylko picie herbaty. Angielskiej "porze herbaty" towarzyszą od wieków te same, miłe dla ucha dźwięki: gwizdanie czajnika, brzęk delikatnej porcelany i srebrnych sztućców. Tea time to również jedzenie przeróżnych smakołyków - słodkich i słonych ciast, ciasteczek i kanapek. Angielski rytuał picia herbaty ma być przede wszystkim relaksujący - dla gospodyni, jak i dla jej gości. Jest okazja do towarzyskich spotkań i wymiany najświeższych ploteczek. Prawdziwy Anglik z oburzeniem patrzy na tak popularne w naszych domach herbaciane torebki do błyskawicznego zaparzania, które jego zdaniem nie mają nic wspólnego z prawdziwą herbatą - ta w żadnym wypadku nie może pochodzić z torebki. Z upływem czasu różne narody wykształciły własne sposoby delektowania się herbatą. W japońskiej ceremonii ważny jest każdy gest i kolejność czynności. W dawnej Rosji herbatę przygotowywano w samowarze. Arabowie z kolei lubią mocno słodzoną zieloną herbatę z dodatkiem mięty, a mieszkańcy Tybetu przyprawiają ja... masłem i sola. Mniej znane ceremonie maja mieszkańcy niemieckiego regionu Fryzji. Kawałek słodkiego kandyzu polewany jest zielona herbata. Pod wpływem gorąca kandyz rozpuszcza się, powoli słodząc herbatę. Następnie do filiżanki wlewa się śmietankę, której nie można mieszać. Mimo zakazu mieszania herbaty, łyżeczka jest tu jak najbardziej potrzebna. Włożenie jej do pustego kubka oznacza, ze dość się juz napiliśmy. Inaczej narażeni bylibyśmy na los pewnego pastora, który, nie znając tego zwyczaju musiał wypić aż 32 takie porcje... Chiński mistrz herbaty Tien Ji-heng zwykł mawiać: "Pijmy herbatę, by zapomnieć o zgiełku tego świata". Zwłaszcza w dzisiejszych czasach warto pamiętać o słowach mistrza.
Temat 5: Kultura picia herbaty.
Wszystko zaczęło się, gdy mnisi buddyjscy sprowadzili herbatę do Japonii z Chin w VIII wieku. Nie była to od razu zielona herbata. Zielona herbata - Matcha trafiła do Japonii dopiero w XIV wieku. Mnisi buddyjscy traktowali ją jako napój leczniczy, a także używali jej, aby rozjaśnić umysł przed medytacją. Z czasem picie herbaty stało się niezwykle wyrafinowanym rytuałem, modnym początkowo wśród wyższych, a potem także i niższych sfer. I tak to rytuał herbaciany został rozpowszechniony przez sektę buddyjską Zen.
Wtedy to ceremonia odbywała się w specjalnie to tego stworzonym pokoju. Było to pomieszczenie przypominające chatę pustelnika (urządzone w bardzo skromny acz piękny sposób). Droga prowadząca do niego (kręta, kamienista ścieżka) przygotowywała duchowo do rytuału. Chanoyu towarzyszył klimat surowości, spokoju i wdzięku, a także ubóstwo.
Natomiast oficjalna ceremonia wygląda inaczej. Przed ceremonią goście myją ręce, płuczą usta oraz zdejmują obuwie i biżuterię. Potem muszą usiąść w ciszy i skupieniu. Gospodarz ceremonii czerpie wodę z żelaznego kociołka chagama zawieszonego nad paleniskiem. Czerpadełkiem chashaku wsypuje herbatę z chaire pojemnik na sproszkowaną herbatę/ do czarki, zalewa wrzącą wodą i miesza, aż wytworzą się bańki. Czarkę przekazuje się pierwszemu gościowi, który upija trzy łyki i podaje ją kolejnej osobie.
Temat 6: Tentakule – informacje ogólne.
Tentakula jest to rodzaj rośliny, jednak wykazującej jednak dużo cech zwierzęcych. Występują trzy główne odmiany tentakul. Każda z nich ma nieco inny kształt, jest mniej lub bardziej przydatna we współczesnej magii. Głównie różnią się rozmiarami i poziomem agresji wobec innych roślin oraz zwierząt. Wszystkie mają jednak z grubsza taki sam kształt. Mają korzenie w kształcie grubej bulwy, nieco spłaszczonej po bokach. Z tych spłaszczonych boków odrastają czerwonobrunatne, fosforyzujące wypustki. W tych odrostach magazynowane są substancje odżywcze oraz nadmiar wody. W przypadku tentakuli afrykańskiej przechowywany tam jest także jad. Z wyżej wspomnianej bulwy wyrastają macki. Mogą się wyjątkowo rozciągać. Z wiekiem bulwa tentakuli nie powiększa się, a zamiast tego jej macki wydłużają się. Macki są czerwone i kolczaste, aczkolwiek bezlistne.
Poruszają się wyjątkowo szybko i działają niezależnie od innych macek. Są wyjątkowo podatne na bodźce. Najlepszą metodą walki z tentakulą jest: polanie macki kwasem lub silne uderzenie. W przypadku drugiej formy obrony należy szybko cofnąć dłoń. W innym wypadku dłoń może zostać ugryziona (w przypadku tentakuli jadowitej) bądź zakażona jadem (najczęściej śmiertelnie), albo może pochwycić, unieść w powietrze i silnie cisnąć o ziemię.
Każdy gatunek tentakuli rozmnaża się bezpłciowo, poprzez podział macki. Gdy dochodzi do rozmnażania jedna macka odczepia się od bulwy i może przez około jedną godzinę wędrować samodzielnie. Jeżeli do tego czasu nie znajdzie odpowiedniego gruntu to obumiera. Jeżeli znajdzie, to zakopuje część macki w ziemi, gdzie po paru dniach gubi je i zmienia się w bulwę. Taka macierzysta macka już nie rośnie, a z czasem pozostaje najkrótszą, lecz najsilniejszą kończyną tentakuli.
Temat 7: Tentakula pospolita.
Występuje praktycznie na niemal każdym ziemskim kontynencie (nie potwierdzono występowania tentakul pospolitych jedynie na Antarktydzie). Mimo, że żyją na ogromnych obszarach, nie są tak często spotykane jak powinny (z racji swej nazwy). Jednakże nawet przeciętny mag może je wykryć w promieniu pól kilometra wykorzystując prosty czar wykrywania magicznych roślin. Jednak osobnik nie używający magii (czyt. mugol) nigdy nie zobaczy tentakuli, ponieważ tentakula wyczuwając obecność człowieka chowa macki pod ziemię.
Nigdy nie odnotowano przypadku, aby jakiś człowiek wykopał tentakulę. Tentakula jest niegroźna dla ludzi ani większych zwierząt. Żywi się małymi owadami, które pochwycone przez macki wciągane są do malutkich otworków w bulwie, a tam powoli trawione. Tentakula pospolita nie ma żadnych specjalnych magicznych zdolności, lecz ze względu na prostotę budowy i ciekawe zachowanie poznaje je każdy student.
Dodatkowe informacje:
· grubość bulwy: około 8 centymetrów,
· długość macek: do 1,5 metra,
· grubość macki: około 1 centymetra,
· długość życia: do 3 lat,
· rozmnażają się w wieku 2 lat.
Temat 8: Tentakula afrykańska.
Występuje w Afryce Środkowej, na niewielkich obszarach. Są wyjątkowo rzadkie. Ze względu na ich rozmiary oraz silny jad, są wyjątkowo niebezpieczne dla prawie każdego żywego stworzenia. Obserwowane są dwadzieścia cztery tentakule afrykańskie. Muszą być ciągle kontrolowane w celu zapewnienia ochrony mugolom i czarodziejom. Przypuszczalnie istnieje ich więcej, jednak nic o nich nie wiadomo. Nie zaobserwowano ani jednego rozrodu tych ogromnych stworzeń. Są pod ścisłą ochroną. Nie sprawdzono czy można z nich uzyskiwać składniki do czarów.
Dodatkowe informacje:
· grubość bulwy około 3 metrów,
· długość macek: do 60 metrów,
· grubość macki: do 30 centymetrów,
· długość życia: brak danych,
· rozmnażają się w wieku: brak danych.
Temat 9: Tentakula jadowita.
Występuje w Europie, Bliskim Wschodzie oraz w Afryce Północnej. Są znacznie rzadsze niż tentakule pospolite. Ogólnie zachowuje się podobnie jak ich mniejsi krewniacy. W przeciwieństwie do tentakuli pospolitej, ta ma macki wyposażone w malutkie haczyki, które mogą mocno nadwerężyć skórę (tzw. gryzienie). Zagłębiają się w ciało, a kiedy ofiara stara się oderwać mackę od ciała, odrywa kończynę z kawałkiem ciała. Jednak także ten gatunek nie jest zbyt groźny dla ludzi. Nie pożera jednak większych stworzeń, lecz małe ssaki, gady, płazy i ptaki. Z tentakuli jadowitej wytwarza się parę składników do czarów. Najpopularniejsze to: haczyki, końcówki macek i czerwonobrunatne wypustki (zwane też krwistym proszkiem).
Dodatkowe informacje:
· grubość bulwy: około 40 centymetrów,
· długość macek: do 8 metrów,
· grubość macki: do 5 centymetrów,
· długość życia: do 20 lat,
· rozmnażają się w wieku 6 lat.
Temat 10: Przydatne zaklęcia w zielarstwie.
Zaklęcie Aintegumenta!
Zaklęcie, które powoduje, Że dana roślina rośnie do ogromnych rozmiarów. Dość proste zaklęcie. Należy skierować różdżkę na roślinę i wypowiedzieć Aintegumenta!, energicznie machnąć różdżką.
Zaklęcie Incendio!
Zaklęcie spalania, spala przeszkadzającą roślinę. Skierować różdżkę na roślinę, powiedzieć Incednio i zrobić małe dwa kółka w powietrzu z różdżką.
Zaklęcie Aresso!
Zaklęcie, niszczące smak herbaty. Niezbyt proste zaklęcie. Skierować różdżkę na herbatę, skoncentrować się, wypowiedzieć dokładnie Aresso, nakładając akcent na esso.
Temat 11: Skaczące muchomory, horklumb i tojad.
Skaczące muchomory - grzyby, posiadają cienką, brązową otoczkę, wydzielają nieprzyjemny zapach po dotknięciu, uciekając przed niebezpieczeństwem zaczynają skakać.
Horklumb - grzyb rosnący gęsto w magicznych miejscach. Rozpyla chmury trujących zarodników niebezpiecznych dla czarodziejów a jeszcze bardziej dla mugoli. Nieszkodliwy natomiast dla gnomów które są na nie bardzo łase.
Tojad - bardzo trująca roślina. Kwiaty jej przypominają kaptur mnicha. W medycynie używana jest jako środek przeciwbólowy. Czarodzieje często używali jej w swoich eliksirach. Spożycie powodowało śmierć jednak w postaci olejku pomagała ukoić ból.
Temat 12: Lulek i raptuśnik.
Lulek - od czasów średniowiecznych czarownice hodowały pospolitą, lecz już teraz nieco zapomnianą roślinę lulek czarny, bądź lulek jadowity. Po łacinie: Hyoscyamus niger. Był najczęściej wykorzystywany do leczenia bólu związanego z podeszłym wiekiem i reumatyzmem. Ponadto pasta - krem z liści lulka wcierany w okolice ramion dawał miłe uczucie unoszenia się w powietrzu, co niewątpliwie poprawiało samopoczucie starych czarownic. Niektórzy sądzą, iż wielki czarodziej - nasz wieszcz narodowy - Adam Mickiewicz był pod wpływem tego środka pisząc: Młodości! ty nad poziomy wylatuj*. Nie ma jednak na to niezbitych dowodów. Dziś lulka możemy spotkać w pobliżu starych, opustoszałych domów, zamków, na bezdrożach, bądź rumowiskach. Dorasta do 80 cm wysokości, liście ma jajowate. Łodyga jest lepka i owłosiona. Kwiaty lulka, są ciemno, a wręcz brudno żółtego koloru, z fioletowym żyłkowaniem. Skupiają się w kątach liści i na szczycie rośliny. Lulek kwitnie od czerwca do sierpnia.
Raptuśnik - efektem zażycia liści raptuśnika jest stan pobudzenia przypominający histerię. Przyjmowany w niewielkich ilościach w mieszankach ziołowych wykonanych przez specjalistów stanowić może nieszkodliwy środek pobudzający.
Temat 13: Brzytwotrawa.
Brzytwotrawa rośnie w miejscach, gdzie skupienie energii negatywnej jest na tyle niskie, że rośliny są w stanie ją przetrwać, a jednocześnie na tyle wysokie, by wyzwolić z nich to, co najgorsze. Mogą to być punkty, w których zostały stoczone potężne pojedynki magiczne, polany, na których były odprawiane rytualne mordy i krwawe poświęcenia, jak i jakiekolwiek inne miejsca, w których przelano wiele niewinnej krwi. Na pierwszy rzut oka brzytwotrawa nie różni się niczym od swej niegroźnej odmiany. Jednak po baczniejszym przyjrzeniu się na jaw wychodzą krawędzie ostre jak brzytwa, oraz kępy rośliny, które mają niezdrowy ciemnozielony kolor. Kolor ten zawdzięcza właśnie temu życiodajnemu płynowi, który chłonie zamiast wody(krwi). Zdobywa go, gdy przechodzące zwierzęta są ranione przez ostre źdźbła, a skapująca z ran krew wsiąka w glebę, żywiąc roślinę. Bez krwi brzytwotrawa usycha. Brzytwotrawa jest nieruchoma, aczkolwiek niebezpieczna. Każdorazowe obrażenia od brzytwotrawy owocują ryzykiem zarażenia się jedną z paskudnych chorób, której roznosiciele bytują na liściach rośliny.
Temat 14: Aloes uzbrojony.
Aloes uzbrojony - jest to zioło z rodziny liliowatych. Szybko wegetuje, szczególnie "lubi" małe ilości wody. Ma grube, mięsiste liście i łodygi. Krawędzie owych liści są pokryte krótkimi, ostrymi kolcami. Ukłucie może być nawet śmiertelne, dlatego też należy zachować ostrożność. Eliksiry najczęściej robimy z jego łodygi, choć czasem używamy korzenia (a raczej charakterystycznych bulw). Aloes Uzbrojony jest mało znany. Dla większości ludzi to chwast. Nawet niektórzy druidzi nie znają jego właściwości. Dla zwykłych ludzi jest silnie trujący, jednak dla przystosowanych wiedźminów jest delikatny. Można go używać jako odtrutki na jad żmiji. Zmieszany z odpowiednim zielem skutecznie zwalcza jad trupi (po zmieszaniu nazywamy taki eliksir "Wilgą"). Aloes hodować można łatwo w doniczce. Pięknie kwitnie - gronami czerwono-pomarańczowych kwiatków zebranych na jednej wysokiej łodydze. Ale niestety, w doniczkach niechętnie kwitną. Zimą aloes o wiele lepiej znosi przesuszenie niż nadmiar wilgoci. Miesiąc przed zbiorem liści podlewanie się zwiększa, ale na tydzień przed zbiorem trzeba je przerwać. Aloesu nie atakują żadne szkodniki. Świeże liście aloesu zawierają wiele substancji śluzowych oraz biogenne stymulatory.
Temat 15: Ślaz i asfodelus.
Ślaz - składnik Eliksiru wielosokowego, koniecznie musi być zbierany przy pełni księżyca.
Asfodelus - w Polsce znany tez jako złotowłos, śródziemnomorska roślina liliowata o wąskich liściach i białych lub żółtych kwiatach, w starożytności sadzona na cmentarzach jako pokarm dla zmarłych, poświęcona królowej Hadesu Persefonie; jej bulwa jest składnikiem eliksirów, m.in. napoju usypiającego, znanego także jako Wywar Żywej Śmierci.
Temat 16: Owoce egzotyczne.
Durian - jest drzewem o wysokości do 40 m. Są powszechnie uprawiane w południowo-wschodniej Azji (Tajlandia, Indonezja, Malezja i Filipiny). Owoce duriana w krajach swego występowania są wielkim przysmakiem. Eksportuje się je do USA i Europy.
Zielonobrązowy owoc duriana ma długość około 25 cm, średnicę 20 cm i waży do 3 kg. Skórka pokryta jest licznymi grubymi kolcami. W słodkim, kremowym miąższu koloru żółtawego znajdują się ułożone rzędem nasiona długości do 4 cm. Skórka dojrzałego owocu wydziela nieprzyjemny i bardzo przenikliwy zapach związany z obecnością siarczków. Zapach ten jest porównywany czasami do zapachu zgniłej cebuli, a przez niektórych nawet do zapachu ścieków. Owoc duriana w osnówce zawiera dużo cukrów (około 23% ), witaminę C (do 41 mg/100 g), witaminę A , B1 i B2. 100 g owocu dostarcza 90 kalorii (377 dżuli).
Ananas - jest jedno lub wieloletnią byliną dorastającą do 1,5 m wysokości. Jej uprawę ograniczają kolczaste i twarde liście skupione w rozetkę.
Ze środka rozety liści ananasa wyrasta pęd zakończony kwiatostanem. Kwiatostan jest złożony z nawet około 200 kwiatów koloru fioletowego. Kwiaty wymagają zapylenia krzyżowego przez owady, a nie jest to proste ze względu na wąski otwór prowadzący do wnętrza kwiatu. Dlatego do zapylenia często nie dochodzi i powstają beznasienne owoce - tylko takie są spotykane w handlu. Powstałe owoce typu jagody w czasie dojrzewania zrastają się ze sobą, z osią kwiatostanu i przysadkami kwiatowymi w jedną mięsistą całość i tworzą wielki owalny owocostan czyli owoc złożony zwany ananasem. Ananas pochodzi z tropikalnej części Ameryki Południowej, obecnie jest uprawiany w Chinach, Tajlandii, USA, Meksyku, na Filipinach, w Afryce Południowej. Zewnętrzną twardą warstwę owocostanu stanowią drobne liście wyrastające pod każdym kwiatem oraz działki ich kielichów. Koronę liści na szczycie owocu, odrosty na pędzie pod owocem oraz pomiędzy liśćmi można wykorzystywać do rozmnażania roślin. Kwitnienie i powstawanie owoców można spowodować opryskując rośliny roztworem odpowiedniego hormonu roślinnego. Dzięki temu planuje się zbiór owoców na określony dzień roku. Uważa się, że przy uprawie ananasów powodzenie polega na przykrywaniu gleby cienką warstwą skórek z bananów.
Miąższ ananasów zawiera około 10 - 15% cukrów (połowę stanowi sacharoza, resztę - glukoza i fruktoza). Po wysuszeniu ilość cukru wynosi 70%. W świeżym ananasie znajduje się 12 - 40 mg/ 100 g witaminy C, w suszonym występują tylko jej śladowe ilości. Owoc zawiera także witaminę A, B, PP wapń, żelazo oraz bromelinę - enzym rozkładający białko (ułatwia trawienie pokarmu), posiadający działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe (używany w kosmetyce w kremach przeciwko cellulitis). Działanie przeciwzapalne i likwidujące obrzęki powoduje, że można ananasa przykładać na miejsca stłuczone, opuchnięte, na ropiejące krosty, wypryski skórne. Niedojrzałe owoce i sok z liści (posiadający działanie przecirobacze) są zakazane dla kobiet ciężarnych, bowiem mogą spowodować poronienie.
Nashi - roślina pochodzi z Azji Wschodniej, obecnie uprawiana w Nowej Zelandii, Tajwanie, Australii oraz Chile. Owoce mają wielkość jabłka i kulisty lub gruszkowaty kształt. Pod żółtawą pokrytą drobnymi punkcikami skórką znajduje się jasny chrupiący miąższ, a w nim komora nasienna mieszcząca liczne pestki. Miąższ ma budowę ziarnistą, stąd nas hi bywa nazywane gruszką piaskową. Owoce nashi spożywa się najczęściej surowe i najlepiej gdy są schłodzone. Smak miąższu jest kwaskowaty i orzeźwiający. Przypomina on gruszkę oraz jabłko. Owoce wykorzystuje się do wytwarzania marmolad, a także jako dodatek do sałatek owocowych. Owoce nashi są mniej wrażliwe na transport i przechowywanie niż gruszki. Przez dłuższy czas można je przechowywać w chłodni. Miąższ owocu zawiera witaminę C oraz związki mineralne (wapń, potas i fosfor). 100 g owocu dostarcza 53 kalorie/ 222 dżule.
Kokos - jest drzewem dorastającym do 30 m wysokości. Na jego szczycie znajduje się pióropusz składający się z 25-35 liści. Jest rośliną jednopienną - kwiaty męskie i żeńskie rozwijają się na tym samym osobniku. Kwitnienie palmy rozpoczyna się w 6 - 12 roku życia palmy. Owocowanie palmy kokosowej może trwać przez 80 lat. Kokos właściwy nie występuje już nigdzie w stanie dzikim, jest za to powszechnie uprawiany w klimacie równikowym (Filipiny, Tajlandia, Malezja, wyspy Oceanii, Afryka, Ameryka Południowa). Owocem palmy są pestkowce (o długości około 25 cm i wadze 1,2 - 2 kg), młode - koloru zielonego, dojrzałe - żółte, pomarańczowe lub brązowe. O Owoc kokosu składa się z trójwarstwowej owocni - warstwy zewnętrznej - cienkiej i gładkiej, włóknistej warstwy środkowej i twardej skorupy znajdującej się wewnątrz. Skorupa otacza nasiono zwane orzechem kokosowym. Nasiono w środku posiada pustą przestrzeń. W stadium dojrzałości wypełnia ją płynne bielmo (mleko kokosowe, zawierające w składzie okolo 5% cukru, aminokwasy, związki mineralne i witaminę C). Dojrzałe jądro orzecha kokosowego zawiera około 30% tłuszczu, około 5% białka i 8% cukru. Po rozdrobnieniu i wysuszeniu świeżego bielma powstaje kokos suszony zawierający 70% tłuszczu i 6% białka, stosowany do produkcji słodyczy.
Z włókien orzecha zwanych koirą wytwarza się liny, pędzle, szczotki oraz maty używane zamiast dywanów. Włókno stanowi także cenne podłoże do uprawy roślin jako substytut torfu. Pień palmy kokosowej jest wykorzystywany w budownictwie i rzeźbienia, liście do produkcji koszy i strzech, budowy płotów czy ścian budynków. Skorupa owocu służy z kolei jako opał, naczynia, a po zmieleniu wykorzystywana jest do produkcji plastiku.
Temat 17: Aromaterapia i zabiegi aromaterapii.
Aromatoterapia jest metodą leczniczą o tak długiej historii jak historia cywilizacji. Jej podstawą jest wykorzystywanie pozytywnych właściwości olejków eterycznych zawartych w roślinach. Olejki eteryczne od wieków stanowiły składnik leków, perfum i kosmetyków. Od zamierzchłych czasów znany był ich korzystny wpływ na zdrowie i psychikę. Ogromną zaletą aromatoterapii jako metody leczniczej jest możliwość stosowania jej w połączeniu z innymi sposobami leczenia. Szczególnie wysoko cenili substancje zapachowe Egipcjanie. Zamożne kobiety i mężczyźni namaszczali swoje ciało pachnącymi olejkami, by nawilżyć je i uchronić przed wpływem suchego klimatu. Grecy przejęli egipską wiedzę o zapachach i stosowali olejki eteryczne leczniczo do masażu ciała. Z Grecji wiedza ta zawędrowała aż do Rzymu.
Z zabiegów aromatoterapeutycznych można korzystać z specjalistycznych gabinetach lub wykonywać je samodzielnie. Zawsze jednak należy pamiętać, że olejki eteryczne są silnymi koncentratami i konieczne jest przestrzeganie reguł bezpieczeństwa:
1. Kobiety w ciąży powinny unikać następujących olejków: bazylia, benzoes, brzoza, cedr, szałwia muszkatołowa, goździk, hyzop, jałowiec, jaśmin, majeranek, mięta pieprzowa, mirra, rozmaryn, szałwia lekarska, tymianek.
2. Osoby cierpiące na epilepsję powinny unikać następujących olejków: hyzop, koper, rozmaryn.
3. Nie należy opalać się przez 6 godzin po zastosowaniu olejków cytrusowych.
4. Nie należy stosować olejków eterycznych doustnie.
5. Nie należy stosować olejków eterycznych bez rozcieńczania.
6. Dzieci poniżej 12 roku życia mogą stosować olejki eteryczne jedynie pod ścisłą opieką licencjonowanego aromaterapeuty.
Temat 18: Olejki eteryczne i wody kwiatowe.
Olejki eteryczne są silnymi koncentratami uzyskiwanymi z pachnących części roślin poprzez destylację parową, ekstrakcję, wyciskanie lub inne metody dostosowane do rodzaju rośliny. Pochodzenie olejków pozwala zaliczyć je do grupy leków ziołowych. Jednak ze względu na duże stężenie zawartych w nich substancji olejki mają znacznie silniejsze działanie niż tradycyjne mieszanki i wyciągi ziołowe. Olejki eteryczne mają bardzo skomplikowany skład chemiczny i w wielu przypadkach zawierają ponad 300 różnych substancji. Dlatego też ubogie składnikowo olejki syntetyczne nie mogą z nimi konkurować. Odpowiednio dobrane i zastosowane olejki eteryczne wywierają korzystny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne. Mogą być podstawowym środkiem leczniczym w stanach długotrwałego przygnębienia, rozdrażnienia, stresu i przemęczenia. Mogą być również stosowane jako podstawowy środek leczący różne dolegliwości i schorzenia. Olejki eteryczne nie wchodzą w interakcje ze środkami farmakologicznymi i decydując się na ich stosowanie nie musimy rezygnować z tradycyjnych lekarstw.
Wody kwiatowe (hydrolaty) są wodnymi roztworami olejków eterycznych. Powstają jako uboczny produkt pozyskiwania olejków w czasie destylacji parowej. Aromatyczna woda, która pozostaje po destylacji, zawiera niewielkie ilości olejku eterycznego oraz wywar z rośliny. Drobne elementy roślinne rozpuszczone w wodzie kwiatowej są nieobecne w czystych olejkach eterycznych. Dlatego wód tych nie należy mylić z olejkami eterycznymi rozcieńczonymi z wodą. Nie należy ich też mylić z tzw. Toaletowymi wodami kwiatowymi (powszechnie dostępnymi w handlu), które zawierają alkohol i syntetyczne substancje zapachowe, a ich stosowanie do celów aromatoterapeutycznych może być szkodliwe dla zdrowia. Ponieważ wody kwiatowe są znacznie delikatniejsze od olejków eterycznych, można je stosować bezpośrednio na skórze bez rozcieńczania.
